काठमाडौं - राष्ट्र बैंकले अहिलेसम्म आफ्नो साढे ३ खर्बभन्दा बढी रुपैयाँबराबरका नोट जलाएको छ । ०७४ असार मसान्तसम्म ३ खर्ब ६१ अर्ब ४० करोड ५० लाख रुपैयाँ बराबरका नोट जलाएको हो । अघिल्लो आर्थिक वर्ष अर्थात् ०७३ असारदेखि ०७४ साउनसम्ममात्रै बिभिन्न दरका २५ अर्ब ७५ करोड ४२ लाख बराबरका नोटहरु जलाएको राष्ट्र बैंकको तथ्यांकमा छ ।

राष्ट्रबैंकले च्यतिएका तथा झुत्रा भएर चलन चल्तीमा ल्याउन अयोग्य नोटहरु जलाएको हो । बैंकिङ भाषामा यसलाई नोट धुल्याउने भनिन्छ ।

कसरी गरिन्छ नोट धुलाई ?
बैंकले झुत्रा नोटलाई खिच्ने, नष्ट गर्ने वा अन्य नोटसँग सटही गरिदिन सक्नेगरी ऐनको दफा ५७ मा व्यवस्था गरिएको छ । बैकले डिजाइन मेटिएको, च्यातिएको, विकृत वा ५० प्रतिशतभन्दा बढी भाग नभएको नोट सटही गर्न इन्कार गर्न सक्छ । राष्ट्रबैंक ऐनको दफा ६० अनुसार बैंकले नेपालभित्र चलनचल्तीमा रहेका नोट शोधभर्ना दिने गरी खिच्न वा फिर्ता लिन सक्छ । यसरी खिचेका नोट तथा त्रुटियुक्त मुद्रा तोकिएबमोजिम धुल्याउने हो । यस्ता नोट जम्मा गरेर तोकिएका कर्मचारीको रोहबरमा नष्ट गराइन्छ । पहिले नोटहरुमा प्वाल पारेर जलाउने गरिन्छ ।

कति हुन्छ नोटको सरदर आयु ?
एउटा नोटको सरदर आयु २ देखि ५ वर्षसम्म हुन्छ । सानाको भन्दा ठूला नोटको आयु केही बढी हुन्छ । साना मूल्यका नोटको आयू सरदर २ वर्ष र ठूला मूल्यका नोटको आयू सरदर ५ वर्ष हुन्छ ।

कुन नोट छाप्न कति खर्च लाग्छ ?
नेपाली नोटहरु चीन, जर्मनी, स्वीडेन, बेलायत, नेदरल्याण्ड, क्यानडा, फ्रान्स, रसिया, इन्डोनेसीया लगायतका मुलुकहरुमा छापिन्छन् । नोट छपाई खर्चालु हुन्छ । महंगो खर्चमा छापिएको नोट नष्ट गरेपछि सोही बराबरको नोट पुनः छाप्नु पर्छ । त्यसैले नोट नष्ट गर्दा राज्यलाई आर्थिक भारत स्वतः थपिन्छ । सन् २०१३ पछि राष्ट्र बैंकले सन् २०१६ मा मात्रै नयाँ नोट छापेको थियो ।

राष्ट्र बैंककाअनुसार सन् २०१३ मा भन्दा २०१६ मा एक हजार रुपैयाँको २० करोड थान नोट छाप्दा मात्रै ४० करोड ४० लाख रुपैयाँ सस्तो परेको थियो । २०१३ मा हजारको एउटा नोट छाप्न ३ रुपैयाँ ९२ पैसा खर्च भएकोमा २०१६ मा १ रुपैयाँ ९० पैसा मात्रै लागेको थियो ।

त्यसैगरी, सन् २०१६ मा राष्ट्र बैंकले पाँच सयका १८ करोड थान नोट छापेको थियो । एउटा नोट छाप्न २ रुपैयाँ ९२ पैसा खर्च भएको राष्ट्रबैंक बताउँछ । जब कि सन् २०१३ मा एउटा पाँच सयको नोट छाप्न ३ रुपैयाँ १३ पैसा खर्च भएको थियो ।

२०१६ मा एक सय रुपैयाँको एउटा नोट छाप्दा पनि २०१३ को भन्दा ४४ पैसा सस्तो परेको थियो । २०१६ मा एउटा एक सय रुपैयाँको नोट छाप्न २ रुपैयाँ १५ पैसा खर्च भएको थियो ।

५० रुपैयाँ दरको २४ करोड थान नोट छपाउँदा २०१३ मा एउटा नोटबराबर १ रुपैयाँ ४८ पैसा खर्च भएकोमा २०१६ मा १ रुपैयाँ ४८ पैसा मात्रै खर्च भयो ।

राष्ट्रबैंकका अनुसार २०१६ मा २० रुपैयाँ दरको २१ करोड थान नोट छपाउँदा एउटा नोट छाप्न १ रुपैयाँ ११ पैसा खर्च भयो । जबकि २०१३ मा सोही २० रुपैयाँका सोही परिमाणमा नोट छपाउँदा २ रुपैयाँ १ पैसा खर्च भएको थियो ।